> English version
Brancusi’s Psychose
In Brancusi’s Psychose onderzoekt Maddy Arkesteyn een nieuwe ontsnappingsroute uit beklemmende vormen van kijken. Haar beeldhouwkunst is nu een architecturaal herscheppen van ruimtes met touwen. Die touwen worden stoffen zuilen, worden waaiende totempalen, worden Chinese lampions met gaten…Ze verwijzen naar lang voorbij, ver en toch dichtbij.
Het is een architectuur waarin entropie een plaats krijgt, het is een systeem dat vorm en betekenis aanneemt door de mate van chaos en ontaarding. Honderden uren is Arkesteyn bezig met verticaal hangende draden zo te knopen dat er patronen ontstaan. Ze werkt de details niet weg. Ze verliest zich in het handwerk. Haar enige gereedschap zijn haar handen. Haar enige knoop is de weitasknoop. Ze verliest zich in een knoop. Door die maniakale handeling vormen zich geleidelijk aan geknoopte sculpturen. Naast iedere sculptuur ontstaat een andere, en weer een volgende. Ze overwoekeren ieder bestaand idee van geheel. Ze vormen een mentaal landschap. Zoals in een psychose het contact met een reële omgeving verloren raakt, zo brengt Arkesteyn een uitdijend netwerk in gang. Ze wrikt alle structuur los door zeer dwingende handelingen te stellen. Macramé, heet dat dan. En met het ter sprake brengen van dat woord zijn de vele betekenislagen die Arkesteyn onderzoekt en de verzetsdaden die ze stelt binnen de heersende beeldhouwkunst al duidelijk. Ze gebruikt macramé, een oeroude knooptechniek maar in de jaren zeventig synoniem geworden voor creatieve vrouwelijke huisvlijt, om verwarring te scheppen. Ze ontdoet de techniek van haar beperkte culturele connotaties en hakt er tegelijk op in. Ze bouwt er stoffen kathedralen mee. Soms laat ze er jonge meisjes door lopen, als levende standbeelden die een ideaal vertegenwoordigen. De toeschouwer krijgt de keuze zich tussen die sculpturen te begeven of er buiten te blijven. Haar installaties zijn hedendaagse kathedralen.
Voor de laat-middeleeuwse kathedralenbouwers was de overzichtelijke maat van het bestaan geen gesloten huis. Het perspectief moest oneindig zijn. Het triviale was niet triviaal, de maat en de beperktheid van het bestaan, gingen samen met de alomvattendheid van dat bestaan. Ze bouwden betrokken op het oneindige, het zingevende, de essentie. Binnen was buiten en buiten was binnen. Dat is wat Arkesteyn is, een kathedralenbouwer. Dat is wat Arkesteyn met haar sculpturen doet: geometrie met macramé, meetkunde die leidt naar het transcendente.
Of zoals de kunstenaar Constantin Brancusi waarnaar ze in haar titel verwijst al zei: “Kunst vertegenwoordigt geen ideeën maar brengt ze voort – zodat een waar kunstwerk intuïtief tot stand komt. Zonder van tevoren uitgedachte beweegredenen, omdat het zelf de beweegreden is.”
Anna Luyten
Augustus 2010
Dingen die kijken
Laat me met een clichématige uitspraak beginnen: kunst laat ons toe de dingen anders te bekijken. Ik rek dat cliché dan een beetje op: kunst laat de dingen kijken. De dingen kijken naar ons. Ze voelen ons. Onze aanraking is hun aanraking van ons. Het cliché verder uitgerafeld: kunst kan voor een anders denken, een anders be-denken, van de dingen tot stand brengen. Kunst verbeeldt anders. Maddy Arkesteyn is als kunstenares filosofe. Ze breekt met een hele traditie van denken die onze Westerse cultuur, inclusief de kunstbeschouwing eeuwenlang heeft gedomineerd. Ze breekt dus met clichés. Bijvoorbeeld met het cliché dat wij de dingen bekijken. Er valt iets te zeggen voor de opvatting dat de hele traditie van het Westerse denken kan gekarakteriseerd worden als een denken van de afstandelijkheid, van Plato’s allegorie van de grot, over de dichotomie van subject en object bij Descartes, tot moderne politieke utopieën. De Westerse mens heeft altijd over zichzelf gedacht als losstaand van de wereld. De wereld, dat was een geheel van objecten. Daar buiten ons, op afstand van ons.
Afstand heeft te maken met de ruimtelijke metafoor die ook in de klassieke fysica gebruikt werd. Ruimte is er een abstract en onpersoonlijk medium waarin objecten geplaatst worden die totaal los zouden kunnen staan van de waarnemer. Dit veronderstelt niet alleen een afstand tussen waarnemer en object, maar ook een duidelijke scheiding van beide. De waarnemer neemt daarbij een contemplatieve houding aan ten opzichte van een geïsoleerd object. Het kunstwerk gaan we bekijken in een museum. Met de afstandelijke blik van een zondagstoerist. Afstandelijk, want eigenlijk raakt het ons niet. Niet in de zin van: dooreen geschud, gedesoriënteerd worden.
Het subject dat daar postvatte, in natuur, samenleving of museum, meende het technisch-wetenschappelijke instrumentarium in bezit te hebben om al het hem omgevende naar zijn model te kunnen
kneden. Beheersing, berekenbaarheid en maakbaarheid werden zijn trefwoorden. Het daarmee gepaard gaande, lang gekoesterde denkmodel had ook altijd iets dualistisch en hiërarchisch: geest staat boven lichaam, cultuur (wetenschap, techniek) boven natuur, man domineert vrouw.
In haar werken maakt Maddy Arkesteyn radicaal komaf met dit ingeburgerde beeld. Haar werken laten geen afstandelijkheid toe. Haar installaties stemmen ongemakkelijk. Je beschouwt ze niet. De kunstenares wil de dingen zichzelf laten tonen. Objecten zijn voor haar ook niet los te maken van een wereld, van een hele context. Voor Arkesteyn is het van belang wat zich in, naast en tussen de objecten afspeelt. Objecten ontrekken zich dan aan onze drang tot beheersing en berekening.
Ze ontglippen ons en worden onbenoembaar.
Dat moment waarop de dingen ons ontsnappen, wil Maddy Arkesteyn vastleggen. Ze wil die momenten laten stollen. Vandaar de sfeer van verlatenheid, ook in haar fotografische werk. De dingen worden er op zichzelf teruggeworpen. Ze hebben zich ontworsteld aan onze rationeel dwingende blik. Onze grondstemming krijgt een andere kleur. Een andere temperatuur zelfs. Grauw. Kil. Alleen. Arkesteyn spreekt ons veeleer lijfelijk dan rationeel aan.
Op die manier herdenkt zij gangbare clichés. De hoger genoemde combinatie van dualisme, beheersbaarheid, berekenbaarheid en het zich technisch verhouden, hadden zowel onze omgeving als onze eigen lijfelijkheid aan een uitbuitend regime kunnen onderwerpen. De klassieke esthetiek was hier evenzeer een uitdrukking van als de klassieke natuurwetenschappen. Arkesteyn laat de waarneming, de aisthesis, echter niet langer passeren via de ratio. Esthetiek heeft bij haar te maken met een zich zintuiglijk bevinden in een omgeving. We nemen dan niet langer waar vanuit een externe positie. Alsof de wereld los van ons zou staan. We voelen ons veeleer affectief getroffen door de toestand van die omgeving. Om het anders te zeggen: we voelen vanuit onze eigen lijfelijkheid hoe het met de omgeving gesteld is. We worden affectief, gevoelsmatig en dus onmiddellijk getroffen door de dingen in onze wereld. De ‘bevindelijkheid’ van Heidegger staat hier niet ver af: hoe we ‘gestemd’ zijn door onze wereld. ‘Wereld’ is hier dan geen synoniem voor ‘buiten’, het is datgene waar we onlosmakelijk mee verweven zijn, waar we geen afstandelijke relatie mee onderhouden. Door die afstandelijkheid en door de gedachte aan de mens als louter rationeel beheersend wezen konden we de wereld en het lichaam van onszelf weg definiëren. We waren geen lichaam of natuur, we hadden die. Bij Maddy Arkesteyn lijken we even niets meer te hebben. De mens is er geen bezitter van de dingen meer. Zij lijken ons te bezitten.
Terug naar dat cliché van in het begin. Van Arkesteyns werk gaat een appèl uit. Zij verbeeldt de vraag de dingen niet meer te bekijken, ze niet meer als toe-schouwer – het schouwen dat erbij komt – te benaderen. Ze vraagt ons te zien dat de dingen ons altijd nabij zijn. Dat zij ons naderen. Ze verlaten ons niet. Ze stemmen ons.
Prof. Marc Van den Bossche
Vakgroep Wijsbegeerte en Moraalwetenschappen
Vrije Universiteit Brussel 2007
English version
Brancusi’s Psychose
In Brancusi’s Psychosis Maddy Arkesteyn investigates a new escape route from oppressive ways of looking at things. Her sculptures are an architectural recreation of spaces using ropes. These ropes become textile columns, swaying totem poles, Chinese lanterns with holes… They refer to long ago, faraway and yet nearby.
It is an architecture that accommodates entropy; it is a system that acquires form and meaning from the degree of chaos and degeneration. Arkesteyn spends hundreds of hours knotting vertically hanging strands in such a way that patterns are created. She doesn’t conceal the detail. She loses herself in her handiwork. Her only tool is her hands, her only knot is the flat knot. She loses herself in a knot.
These maniacal operations gradually produce knotted sculptures. Next to each sculpture another is created, and then another. They overrun any existing idea of unity. They form a mental landscape. Just as in a psychosis contact with the real environment is lost, so too Arkesteyn sets an expanding network in motion. She dislodges all structure by performing decisive operations.
Macramé, it’s called. And the mere mention of the word immediately clarifies the many layers of meaning Arkesteyn explores and her resistance to prevailing forms of sculpture. She uses macramé, an ancient knotting technique but, to confuse the issue, one which became synonymous with women’s handicrafts in the 1970s. She strips the technique of its limited cultural connotations and at the same time zeroes in on it. She uses it to build fabric cathedrals. Sometimes she has young girls to walk through them, like living statues which represent an ideal. The spectator is given the choice between making his way between the sculptures or staying outside. Her installations are contemporary cathedrals.
For the late-medieval cathedral builders the surveyable scope was not that of a closed habitation. Perspective had to be infinite. The trivial was not trivial, the scope and the limitation of existence went hand in hand with the universality of that existence. In building, they were committed to the infinite, the relevant, the essence. Inside was outside and outside was inside. That is what Arkesteyn is: a builder of cathedrals. That is what Arkesteyn does with her sculptures: geometry with macramé, geometry which leads to the transcendental.
Or as the artist Constantin Brancusi to whom she refers in her title said: “Art does not represent ideas but generates them, which means that a true work of art comes into being intuitively, without preconceived motives because it is the motive.”
Anna Luyten
August 2010
Things that look
Let me begin with a rather hackneyed statement: art allows us to look at things differently. I will then take that cliché a step further:
art allows things to look. Things look at us. They feel us. Our touch is their touching us. Let’s stretch the cliché even further: art can think for another, invent another, bring things about. Art visualizes things differently. As an artist, Maddy Arkesteyn is a philosopher. She breaks with the whole tradition of Western
thinking that has dominated our culture for centuries, including attitudes to art. So she breaks with clichés, and not least with the cliché that we look at things.
The whole tradition of Western thinking might well be characterized as ‘distance thinking’, from Plato’s allegory of the cave, through Descartes’ dichotomy of subject and object, to modern political utopias. Western man has always thought of himself as detached from the world. The world was a whole entity of objects. – there outside us, at a distance.
Distance has to do with the spatial metaphor which was also used in classical physics, where space is an abstract and impersonal medium in which objects are placed that could be totally separate from the observer. This presupposes not only a distance between observer and object, but also a clear division of the two. The observer adopts a contemplative position with regard to an isolated object. We go and look at the artwork in a museum, but then with the distant expression of a Sunday tourist. Distant, because it doesn’t actually affect us, at least, not in the sense of rousing us, disorienting us.
The subject who took up his post there, in nature, society or museum, believed he possessed the necessary technical and scientific tools to be able to mould everything around him to his own model. Control, calculability and manipulability were his catchwords. And there was always something dualistic and hierarchical about the attendant and long-fostered system of thought: mind over body, culture (science, technology) over nature, man dominates woman.
In her work Maddy Arkesteyn gives short shrift to this established picture. You cannot distance yourself from her work. Her installations make you feel uncomfortable. You don’t look at them. The artist wants the things to show themselves. She believes objects cannot be extricated from a world, from their context. It is important to Arkesteyn what happens in, next to and between the objects. That way objects extract themselves from our desire to control and calculate. They elude us and become indescribable.
Maddy Arkesteyn wants to capture that moment when things evade us. She wants to let those moments crystallize. Hence the atmosphere of abandonment, also in her photographic work. The things are thrown back upon themselves. They have wrested themselves from our rational and peremptory gaze. Our fundamental attitude takes on a different colour, a different temperature even. Cold. Alone. Arkesteyn addresses us more physically than rationally.
In that way she rethinks common clichés. The combination of dualism, controllability, calculability and technical relationship referred to above, could have subjected both our surroundings and our own corporality to an exploitative regime. Classical aesthetics was as much an expression of this as the classical natural sciences were. However, Arkesteyn no longer allows the observation, the aisthesis, to be guided by reason. In her work aesthetics has to do with being in an environment in a sensorial way, so we no longer observe from an external position, as if the world was separate from us. We feel more affected by the state of that environment. In other words, it is through our corporality, our being, that we feel what is around us. We become affective, instinctive and so immediately touched by things in our world. Not a hundred miles away from this is Heidegger’s thinking on affectedness: how we are emotionally ‘conditioned’ by our world. So here ‘world’ is not a synonym for ‘outside’; rather it is what we are inextricably bound up with, what we do not have a distant relationship with. Distance
and the idea of man as a purely rational, controlling being enabled us to explain away the world and the body for ourselves. We were not body or nature, we had them. With Maddy Arkesteyn we don’t seem to have anything anymore. Man is no longer the possessor of things. They possess us.
To return to the opening cliché: an appeal goes out from Arkesteyn’s work. She visualizes the request that we no longer look at things, no longer approach them as on-lookers, but rather that we should be aware of the action emanating from them. She asks us to see that things are always close, that they approach us and do not desert us. They condition us.
Prof. Marc Van den Bossche
Department of Philosophy and Moral Sciences
Vrije Universiteit Brussels